ریسک‌ها در هر تصمیم مالی اجتناب‌ناپذیر هستند و براین‌اساس باید برای مقابله با آنها در صورت وقوع تجهیز بود. دو جزء اصلی ریسک، ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک است. ریسک سیستماتیک ناشی از متغیرهای خارجی و غیرقابل‌کنترل است که مختص صنعت یا امنیت نیست و کل بازار را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و منجر به نوسان قیمت تمام اوراق بهادار می‌شود.
از سوی دیگر، ریسک غیرسیستماتیک به ریسکی اطلاق می‌شود که از متغیرهای کنترل شده و شناخته شده که مختص صنعت یا امنیت هستند، پدید می‌آید.
ریسک سیستماتیک را نمی‌توان با تنوع بخشیدن به پرتفوی حذف کرد، درحالی‌که تنوع برای جلوگیری از ریسک غیرسیستماتیک مفید است. در این مقاله به توضیح تفاوت‌های بین ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک می‌پردازیم.
ریسک سیستماتیک چیست؟
ریسک سیستماتیک عمدتاً به دلیل تغییرات در اقتصاد کلان رخ می‌دهد و مفهوم اصطلاح ریسک سیستماتیک تغییر در بازده اوراق بهادار است. این ریسک ناشی از تغییر در سیاست دولت، بلایای طبیعی، تغییرات در اقتصاد کشور، مولفه‌های اقتصادی بین‌المللی و غیره است. این ریسک ممکن است منجر به سقوط ارزش سرمایه‌گذاری در یک دوره شود.
به‌طورکلی ریسک سیستماتیک به سه دسته تقسیم می‌شود:
- ریسک بهره:
- این ریسک ناشی از نوسانات نرخ یا بهره است و بر اوراق بهادار دارای بهره مانند اوراق‌قرضه تأثیر می‌گذارد.
- ریسک تورم:
- عموماً به‌عنوان ریسک قدرت خرید شناخته می‌شود زیرا بر قدرت خرید افراد تأثیر منفی می‌گذارد.
- ریسک بازار:
- در این ریسک که بر قیمت سهام تأثیر می‌گذارد، قیمت‌ها در طول یک دوره به طور پیوسته همراه با سایر سهام بازار افزایش یا کاهش می‌یابند.
کاهش خطرات سیستماتیک دشوار است؛ زیرا این خطرات ذاتی هستند و لزوماً توسط یک فرد یا گروه کنترل نمی‌شوند. علاوه بر این، هیچ روش کاملاً تعریف شده‌ای برای مدیریت چنین خطراتی وجود ندارد. بااین‌حال، به‌عنوان یک سرمایه‌گذار، می‌توان در اوراق بهادار مختلف تنوع را در نظر گرفت تا تأثیر موقعیت‌های متمایز را کاهش دهد.
منابع ریسک سیستماتیک عبارت‌اند از:
- بی‌ثباتی سیاسی یا سایر تصمیمات دولتی
- بحران اقتصادی و رکود
- تغییرات در قوانین مالیاتی
- بلایای طبیعی
- سیاست‌های سرمایه‌گذاری خارجی
تعریف ریسک غیرسیستماتیک
ریسک غیرسیستماتیک ریسک ناشی از عوامل خرد اقتصادی است؛ یعنی عوامل موجود در سازمان. عواملی که باعث ایجاد چنین ریسکی می‌شوند به امنیت خاص یک شرکت یا صنعت مربوط می‌شود، بنابراین فقط یک سازمان خاص را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در صورت انجام اقدامات لازم در این زمینه، سازمان می‌تواند از خطر جلوگیری کند.
ریسک غیرسیستماتیک همچنین به‌عنوان “ریسک خاص” یا “ریسک باقیمانده” شناخته می‌شود. این ریسک‌ها خطراتی موجود اما برنامه‌ریزی نشده‌اند و می‌توانند در هرزمانی رخ دهند و باعث اختلال گسترده شوند. به‌عنوان‌مثال، اگر کارکنان صنعت هواپیمایی دست به اعتصاب نامحدود بزنند، این امر باعث ایجاد خطر برای سهام صنعت هواپیمایی و کاهش قیمت سهام در این صنعت خواهد شد.
فرمول زیر به طور خلاصه اهمیت این دو نوع ریسک را که همه انواع سرمایه‌گذاران با آن مواجه هستند نمایش می‌دهد:
ریسک سیستماتیک + ریسک غیرسیستماتیک = ریسک کل
می‌توان با کمک تنوع بخشیدن به سهام در بخش‌های مختلف برای متعادل‌کردن اثرات منفی، تأثیر ریسک‌های غیرسیستماتیک را محدود کرد.
تفاوت‌های کلیدی بین ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک
- ریسک‌های سیستماتیک ماهیتاً غیرقابل‌کنترل هستند. ریسک‌های غیرسیستماتیک ماهیتاً قابل‌کنترل هستند.
- ریسک‌های سیستماتیک عموماً با ایجاد تنوع در سبد سرمایه حل نمی‌شوند درحالی‌که ریسک‌های غیرسیستماتیک با ایجاد تنوع کاهش می‌یابند.
- ریسک‌های سیستماتیک را نمی‌توان توسط یک سازمان یا صنعت به‌طورکلی کنترل، به حداقل رساند یا حذف کرد. از سوی دیگر، خطرات غیرسیستماتیک را می‌توان به‌راحتی توسط سازمان کنترل، به حداقل رساند، تنظیم کرد یا از آن اجتناب کرد.
- ریسک‌های سیستماتیک نتیجه عوامل خارجی هستند. این نوع ریسک‌ها به دلیل عوامل کلان اقتصادی یعنی عوامل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی رخ می‌دهد. از سوی دیگر، ریسک‌های غیرسیستماتیک نتیجه عوامل داخلی هستند که در یک شرکت اتفاق می‌افتند. به‌عبارت‌دیگر، این نوع ریسک‌ها در نتیجه عوامل اقتصاد خرد صورت می‌گیرد.
- ریسک‌های سیستماتیک این پتانسیل را دارند که کل صنعت یا یک اقتصاد کلی را در تنگنای کامل قرار دهند درحالی‌که ریسک‌های غیرسیستماتیک این پتانسیل را دارند که یک سازمان را در مضیقه قرار دهند.
- انواع ریسک‌های سیستماتیک عبارت‌اند از ریسک بهره، ریسک تورم، ریسک قدرت خرید و ریسک بازار، درحالی‌که انواع ریسک‌های غیرسیستماتیک ریسک مالی و ریسک تجاری خاص هستند.
- ریسک‌های سیستماتیک در طبیعت اجتناب‌ناپذیر هستند درحالی‌که ریسک‌های غیرسیستماتیک طبیعی قابل‌کنترل هستند.
- وقتی صحبت از پوشش ریسک به میان می‌آید، در ریسک سیستماتیک مربوط به تخصیص مناسب دارایی‌ها است درحالی‌که در ریسک غیرسیستماتیک مربوط به تنوع پرتفوی است.
- نمونه‌هایی از ریسک سیستماتیک عبارت‌اند از تورم، افزایش نرخ بیکاری، نرخ بالاتر فقر، فساد، تغییرات در نرخ بهره، تغییر در نرخ‌ها و غیره درحالی‌که نمونه‌هایی از ریسک غیرسیستماتیک عبارت‌اند از نرخ بالای گردش کارکنان، اعتصاب کارکنان، هزینه‌های بالاتر. فعالیت‌های عملیاتی، دست‌کاری صورت‌های مالی و غیره
برخی از نمونه‌های دیگر از خطرات غیرسیستماتیک عبارت‌اند از:
- تغییر در قوانینی که بر یک صنعت تأثیر می‌گذارد
- ورود یک رقیب جدید در بازار
- شرکتی مجبور به توقف تولید و جمع‌آوری یکی از محصولات خود می‌شود (مثلاً تولید گوشی گلکسی نوت 7 توسط سامسونگ به دلیل مشتعل شدن باتری آن متوقف شد)
- اعتصاب اتحادیه کارکنان برای مدیریت ارشد جهت برآورده‌کردن خواسته‌هایشان
تنوع‌بخشی یکی از گزینه‌های کاهش تأثیر ریسک‌های غیرسیستماتیک است، اما همچنان ریسک سیستماتیک تأثیر خود را می‌گذارد. ریسک غیرسیستماتیک با پیاده‌سازی ابزارهای مدیریت ریسک مدیریت می‌شود. سرمایه‌گذاران می‌توانند از چنین ریسک‌هایی آگاه باشند، اما انواع مختلفی از ریسک‌های ناشناخته می‌توانند ظاهر شوند و در نتیجه سطح عدم‌اطمینان را افزایش دهند.
سخن آخر
هر سرمایه‌گذاری دارای ریسک‌های ذاتی مرتبط با آن خواهد بود که نمی‌توان از آن اجتناب کرد. ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک باید هنگام انجام هر سرمایه‌گذاری پذیرفته شوند.
این ریسک‌ها تعریف خاصی ندارند، اما بخشی از هر سرمایه‌گذاری مالی خواهند بود. اگرچه ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک را نمی‌توان از این نوع ریسک‌ها به طور کامل حذف کرد، سرمایه‌گذار باید هوشیار باشد و به طور دوره‌ای پرتفوی خود را متعادل کند یا سرمایه‌گذاری‌های خود را متنوع کند تا در صورت وقوع هر رویداد فاجعه‌آمیزی، سرمایه‌گذار کمتر تحت‌تأثیر قرار گیرد.