یکی از موارد مهم در بازار سکه و طلا، رابطه آن با قیمت ارزهای خارجی و بخصوص دلار آمریکا است. افزایش یا کاهش قیمت دلار آمریکا در کنار قیمت جهانی طلا دو عامل مهم و تاثیر گذار بر قیمت طلا و سکه در داخل ایران هستند. رابطه بین بازار ارز و بازار طلا یک طرفه نیست. به این معنی که برخی اوقات تحولات بازار ارز روی بازار طلا تاثیر می گذارد و برخی اوقات نوسانات بازار طلا بازار ارزها را تحت تاثیر قرار می دهد. درخصوص رابطه بین قیمت دلار آمریکا به ریال و قیمت طلا در ایران باید این توضیح را بدهیم که معمولا این قیمت دلار است که قیمت طلا را تحت تاثیر قرار می دهد. یعنی دلار نقش پیشرو را بازی می کند. هرچند در مواردی عکس این موضوع نیز دیده شده است و طلا دلار را مطیع خود کرده و تغییرات دلار از پی تغییر قیمت طلا آمده است.
در حال حاضر انواع مختلفی از دلار آمریکا در ایران عرضه می شود که هر کدام نام و البته قیمت متفاوتی نیز دارند. در سال‌های اخیر ممکن است با عبارات متفاوتی در بازار ارز رو‌به‌رو شده باشید، اما ندانید که منظور از هر یک از این عبارات چیست و چه کاربردی دارند. در ادامه به معرفی و توضیح انواع دلار و کاربردهای آن ها اشاره خواهیم کرد:
- دلار سنا
سنا مخفف کلمه “سیستم نظارت ارز” است. منظور از دلار سنایی، نرخ ارزی است که توسط سامانه سنا (سامانه نظارت ارز) اعلام می‌شود. این سامانه تحت نظر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران طراحی شده است. در این سامانه نرخ‌های ثبت شده، براساس میانگین وزنی نرخ خرید و فروش دلار و سایر ارزها و معاملات آنها در صرافی‌های معتبر کشور محاسبه می‌شود. این نرخ‌ها توسط صرافی‌های مجاز و معتبر در سایت ثبت می‌شود. در این سایت می‌توانید تمامی نوسانات ارزی را در طول یک ماه مشاهده کنید. در حقیقت سنا یک سامانه ای است که بانک مرکزی به منظور ثبت متوسط بهای دلار در صرافی ها تاسیس کرده است. این سامانه به شکل اینترنتی میانگین بهای ارز در بازار آزاد را در ساعت های متفاوت درج می کند. باید بدانید که قیمت ارزی که در سامانه سنا درج می گردد پایین تر از نرخ دلار در بازار آزاد است. با مراجعه به سایت www.sanarate.ir می توانید از قیمت لحظه ای دلار سنا با خبر شوید. برای دریافت دلار سنا، متقاضیان می توانند با ثبت نام در سامانه و ارائه کارت ملی خود، تا سقف 2200 دلار (فقط در یک معامله) به عنوان سهمیه ارزی سالانه دریافت کنند.
- ارز نیمایی
ارز نیمایی که در میان عامه مردم به دلار نیمایی نیز معروف است و نام آن از عبارت نظام یکپارچه معاملات ارزی گرفته شده است، از اردیبهشت سال 1397 توسط بانک مرکزی به بازار معرفی شد. افراد عادی جامعه نمی‌توانند از این ارز استفاده کنند و این ارز تنها در اختیار تجار و بازرگانان قرار می‌گیرد. با افزایش شکاف میان ارز دولتی و ارز بازار آزاد در کشور، در اوایل سال 1397، بانک مرکزی سامانه‌ای را تحت عنوان نیمایی راه‌اندازی کرد تا بتواند به‌وسیله آن، کنترلی بر بازار ارز در واردات و صادرات داشته باشد. طبق این سامانه، واردکنندگان و صادرکنندگان کالاها با ثبت درخواست خود در سامانه، از ارز نیمایی استفاده می‌کردند. سامانه نیما به گونه‌ای طراحی شده که نقش صرافی‌ها را همانند یک واسطه کرده و معاملات ارزی را ساده‌سازی کند. می‌توان گفت سامانه نیما واسطی است بین سامانه‌های جامع تجارت و واحد تجارت برون مرزی. مزیت دیگری که برای ارز نیمایی ذکر می‌کنند این است که حتی به رغم تحریم‌های اقتصادی می‌توان ارز مورد نیاز را از این سامانه تهیه کرد. علت آن هم این است که صرافی‌های مجاز بدون این که دچار دخالت مستقیم بانکی باشند، ارز را تامین می‌نمایند. کسانی که واجد شرایط و خواهان دریافت ارز نیمایی باشند، باید به سامانه جامعه تجارت رجوع کرده و در قسمت سفارشات غیر بانکی درخواست کنند تا ارز مورد نیازشان تامین شود. پس از ثبت سفارش و انجام امور لازم میان بانک مرکزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت به سامانه نیما ارجاع داده شده و می توانند ارز درخواستی خود را در صورت داشتن شرایط لازم، از سامانه نیما دریافت نمایند.
- ارز دولتی ( مبادله ای)
ارز دولتی که به آن ارز مبادله‌ای نیز می‌گویند، توسط خود دولت در مرکز مبادلات ارزی توزیع می‌شود. مرکز مبادلات ارزی مکانی است که دولت در آن به افراد حقیقی و یا حقوقی با شرایط خاصی ارز را با قیمتی پایین تر از بازار آزاد تخصیص میدهد. این ارز را ارز مبادله ای می نامند و معیار تعیین قیمت آن با توجه به سازوکارهای بانک مرکزی و میزان عرضه و تقاضا است. همه افراد قادر به دریافت این نوع ارز نیستند و تنها به چند ردیف کالای مشخص تعلق می‌گیرد. قیمت این ارز بسیار کمتر از نرخ ارز آزاد است. ارز مبادله ای برای واردات برخی کالاها تخصیص داده می شود تا قیمت تمام شده آنها در کشور کاسته شود و تنها برای واردات برخی کالاها از مبدأ برخی کشور های مشخص تخصیص داده می شود و نمی توان با آن هر کالای را وارد کرد.
آب پنیر (ماده اولیه صنعت تولید شیرخشک اطفال)، روغن خام ذرت، ابریشم پیله ، ابریشم خام، کره و سایر چربی‌ها، داروهای دامپزشکی، واکسن‌های دامپزشکی، شکرخام، دانه کاکائو، چای، جو دو سر، برنج، جوجه یک روزه گوشتی، جوانه ذرت، روغن زیتون و … از جمله کالاهای هستند که به آنها ارز دولتی (مبادله ای) تعلق می گیرد.
- دلار آزاد
به قیمتی که دلار، در بازار آزاد به‌طور روزانه معامله می‌شود، نرخ دلار آزاد می‌گویند. این نرخ براساس عرضه و تقاضا و با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی کشور‌ها و بانک ملی تعیین می‌شود. این ارزها در واقع پول‌های خارجی هستند که خارج از اختیار دولت و سیستم‌های بانکی بوده و تحت اختیار صرافی‌ها و افراد جامعه است. خرید ارز آزاد بسیار ساده است و همه افراد می‌توانند با مراجعه به صرافی‌های مجاز اقدام به خرید این نوع ارز کنند. قیمت ارز در بازار آزاد از قیمت آن در سایر بازار های ذکر شده بیشتراست.
- دلار فردایی
این نوع دلار در بازار رسمی معامله نمی‌شود. ممکن است فردی به دلار احتیاج داشته باشد و حدس بزند که قیمت دلار فردا بالاتر از امروز است، بنابراین برای این‌که فردا مجبور نشود پول بیشتری بپردازد، امروز برای خرید دلار اقدام می‌کند. مبلغ امروز پرداخته می‌شود، اما دلار روز بعد به خریدار تحویل داده می‌شود. روش انجام اینگونه معاملات بدین صورت است که خریدار و یا فروشنده دلار، معامله خود را با یک قیمت توافق شده بر روی کاغذ انجام می دهند. روز بعد مابین ساعت 14 تا 15 برای تسویه معامله خود اقدام می کنند. نکته قابل توجه اینجاست که در زمان تسویه حساب مابه التفاوتی که بین قیمت های امروز و دیروز وجود دارد تحت عنوان سودی است که به طرفین تعلق می گیرد.
- دلار تهران
به دلاری که در کوچه بازارهای تهران معامله می‌شود، اصطلاحا دلار تهران می‌گویند. خود این دلار تهران هم با توجه به مکان‌هایی که در آن فروخته می‌شود نام‌های متفاوتی به خود می‌گیرد و همچنین ممکن است نرخ ارز در هر یک از این منطقه‌ها با دیگر مناطق متفاوت باشد. عواملی مانند شایعات، اخبار نامعتبر و… به‌راحتی بر قیمت دلار در این مناطق تاثیر می‌گذارد. احتمال فروش دلار تقلبی نیز در این مناطق وجود دارد. دلار سبزه میدان یا دلار سبزه، دلار افشار، دلار چهارراه استانبول از جمله نام هایی هستند که در مورد دلار تهران شنیده می شوند.
- دلار مشهد
مفهوم این دلار هم که مشخص است، دلاری است که در مشهد معامله می‌شود. در شرایط خاص اقتصادی حال که نوسانات ارز زیاد می شود و تقاضا هم برای دلار نقدی بالا می رود، بعد جغرافیایی اهمیت پیدا می‌کند، یعنی خود مسئله حمل ارز از محل عرضه اولیه تا مقصد روی قیمت آن اثر می‌گذارد. به طور معمول در نقاط مرزی که مبادلات مالی بیشتر نقدی است و بانکی نیست، ارز پایین تر از نواحی مرکزی قیمت می‌خورد. به همین دلیل مثلا می بینید قیمت دلار مشهد ارزان‌تر از تهران گزارش می‌شود. حالا باز مسائل دیگری هم به این تفاوت قیمت دامن می‌زند. مثلا همین که خرید و فروش ارز قاچاق اعلام شد. وقتی ریسک حمل دلار بالا رفت روی قیمت در نقاط مختلف هم اثر گذاشت.
- دلار سلیمانیه و هرات
سلیمانیه عراق نیز جزء آن مناطقی است که مانند هرات، فضایی را فراهم کرده که بتوان به واسطه بانک‌های آن، روش‌های سهل‌الوصولی را برای گردش مالی دلار و ورود کالا انتخاب کرد و در واقع جزء کانال‌هایی محسوب می‌شود که ورود ارز را تسهیل می‌کنند. میزان نرخ ارز در این منطقه به نسبت نوع مبادلات، قابل توجه است. تفاوت دلار سلیمانیه و دلار هرات با نقاط دیگر هم همان تفاوت دلار مشهد با تهران است. اما در مرز سلیمانیه، ما با قاچاقچیان هم روبرو هستیم! با این وجود دلار سلیمانیه ارزان‌تر از تهران و مشهد است و دلار هرات، از آن هم ارزان‌تر. تغییرات نرخ ارز در بعضی از کشورهای همسایه همچون افغانستان و عراق بر تعیین قیمت در بازار ارز آزاد داخل کشور بسیار اثرگذار است. به همین دلیل افرادی که در داخل کشور به مبادله ارز می پردازند به نرخ ارز کشور عراق نیز توجه دارند.